Τα πιο παλιά από τα σπίτια της Παλιάς Ξάνθης , που χτίστηκαν στην 4^η δεκαετία του 19^ου αιώνα , έχουν πολλές ομοιότητες , τόσο στη μορφή όσο και την οργάνωση με τα λαϊκά σπίτια της δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου.

Το γεγονός αυτό μαζί με την πληροφορία για τη μαζική μετεγκατάσταση στην περιοχή της Ξάνθης Ηπειρωτών και Μακεδόνων , μας κάνει να πιστεύουμε ότι οι μετανάστες αυτοί ασχολήθηκαν στην Ξάνθη με την οικοδομική δραστηριότητα. Βέβαια , η επικρατούσα στην περιοχή της Ξάνθης λαϊκή κατοικία και τα ντόπια υλικά θα πρέπει να επέδρασαν στις μορφές των παραδοσιακών σπιτιών.

Η παραλλαγή της δυτικομακεδονικής λαϊκής κατοικίας , που επικράτησε στην Ξάνθη έχει τα εξής μορφολογικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά:

α) Αρκετά ψηλό – συνήθως υπερυψωμένο – ισόγειο από χοντρούς – 0,6μ – 0,9μ – λιθόκτιστους τοίχους με λίγα και μικρά ανοίγματα προς τους δημόσιους χώρους (γεγονός που εκφράζει την ανάγκη για ιδιωτικότητα) και περισσότερο προς την αυλή.

β) Οι εξωτερικοί προς τους δρόμους τοίχοι ακολουθούν τις διευθύνσεις τους , με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές οι χώροι του ισογείου να έχουν στρεβλά πολυγωνικά σχήματα. Στις εξωτερικές γωνίες του ισογείου υπάρχουν κατά κανόνα αποτμήσεις.

γ) Ο όροφος έχει μεγάλους και άνετους χώρους , που ορθογωνίζονται με την δημιουργία πολλών κατά παράταξη προεξοχών (σαχνισιά). Τα σαχνισιά , που υποβαστούν ξύλινες αντηρίδες (τα φουρούσια) βοηθούν και στο σωστό ηλιασμό του σπιτιού. Ένα άλλο στοιχείο , που εξασφαλίζει τον πλούσιο φωτισμό και ηλιασμό του ορόφου , αποτελούν τα πολλά ανοίγματα με τις ραδινές αναλογίες. Οι τοίχοι του ορόφου είναι από τσατμά και σπάνια από πέτρα (σε μεταγενέστερες συνήθως μορφές)

δ) Οι κύριοι χώροι υποδοχής , διαμονής , εργασίας και ύπνου τοποθετούνται στον όροφο. Στο ισόγειο μπαίνουν βοηθητικοί και αποθηκευτικοί χώροι.

ε) Τα δωμάτια του ορόφου οργανώνονται γύρω από μια σάλα (το λιακωτό) , που αποτελεί τον πυρήνα της κατοικίας και χρησιμεύει για την κατακόρυφη και οριζόντια επικοινωνία των χώρων με τα πολλά ανοίγματα και τις μεγάλες ποσότητες ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση του σπιτιού , δηλαδή , το λιακωτό έχει χαρακτήρα σύγχρονου θερμοκηπίου. Συχνά το λιακωτό συνδέεται με εσωτερικό εξώστη.

στ) Η κατοικία συνδέεται πολλές φορές με την αυλή διαμέσου ημιυπαίθριων στεγασμένων χώρων , όπου υπάρχουν φούρνοι , βρύσες και κτιστές λεκάνες για το πλύσιμο ρούχων και καμιά φορά ειδικές θολωτές κατασκευές από χοντρούς πέτρινους τοίχους με μεγάλη θερμοχωρητικότητα , προορισμένες για την καθαριότητα των μελών της οικογένειας (είχαν ανατολίτικη προέλευση και ονομάζονταν χαμάμ).

ζ) Τα σπίτια καλύπτουν ξύλινες στέγες , εξαιρετικά σύνθετες στη μορφή τους , με βυζαντινά κεραμίδια.

Όλες οι φωτογραφίες είναι του Σπύρου Κουγιουμτζόγλου , όλα τα κείμενα είναι από τα Θρακικά Χρονικά και από το βιβλίο "Ξάνθη η κυρά της Θράκης" Ευχαριστούμε την μαθητική ομάδα της Γ' τάξης του 3ου Γυμνασίου Ξάνθης το Γραφείο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης καθώς και την υπεύθυνο κ. Παρασκευή Γεωργαντά.