Βασικό συνθετικό στοιχείο στην οργάνωση κάθε παραδοσιακού οικισμού , αποτελεί η «γειτονιά». Γειτονιά μπορεί να ορισθεί ως η οργανωμένη χωρική ενότητα μέσα στην οποία πραγματοποιούνται οι σχέσεις της καθημερινής ανθρώπινης επαφής. Η γειτονιά αποτελεί την πρωτογενή μονάδα κοινοτικής οργάνωσης μιας πόλης. Μέσα στη μονάδα αυτή τα άτομα και οι διάφορες κοινωνικές ομάδες συνδέονται άμεσα μεταξύ τους , μέσα από ορισμένες βασικές οικονομικές – κοινωνικές , πολιτιστικές – ιστορικές σχέσεις και λειτουργίες , οι οποίες επιτελούνται είτε τακτικά και οργανωμένα , είτε σποραδικά. Οι γειτονιές σε κάθε ιστορική φάση εκφράζουν ένα συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα. Ένας αριθμός από γειτονιές διαρθρωμένες γύρω από συλλογικούς πυρήνες , δημιουργούν μια «συνοικία»
Ο παραδοσιακός οικισμός διαρθρώνεται από δύο κύρια συνθετικά στοιχεία: «τη χωρική μονάδα» που αποτελείται από κτίσματα και ελεύθερους χώρους και περικλείεται από δρόμους , «το παραδοσιακό τετράγωνο» και «το δίκτυο δρόμων». Επίσης από άλλα δευτερεύοντα μικροστοιχεία του περιβάλλοντος που διαμορφώνουν την τελική εικόνα της πόλης.

Η κατοικία τοποθετείται μέσα στο παραδοσιακό τετράγωνο , είτε σε σειρά , δημιουργώντας μέτωπο , είτε ελεύθερα στην περίμετρό του είτε στο κέντρο του. Στην τελευταία περίπτωση η προσπέλαση στην κατοικία γίνεται από αδιέξοδο μονοπάτι ή δια μέσου της αυλής άλλου σπιτιού.

Η τοποθέτηση μιας κατοικίας έχει να κάνει κύρια με την ταξική θέση του ιδιοκτήτη της. Τα αρχοντικά , τα σπίτια δηλαδή των πλουσίων , δεν εντάσσονται σε σύνολα. Είναι ελεύθερα διατεταγμένα στο χώρο και περιβάλλονται από μικρές ή μεγάλες αυλές. Για τα σπίτια των λαϊκών τάξεων δεν υπάρχει σαφής αρχή οργάνωσης. ’λλοτε σε παράταξη και άλλοτε ελεύθερα στην εξωτερική περιμετρική ζώνη ή στο κέντρο του τετραγώνου , δίνουν την εικόνα μιας ανοργάνωτης διάταξης κτισμένου και ελεύθερου χώρου.

Το δίκτυο των δρόμων και των διαδρόμων αποτελεί μαζί με τον κατασκευασμένο χώρο το κύριο συνθετικό στοιχείο του οικισμού. Υπάρχει μια ιεράρχηση στους άξονες και στα μεγέθη των δρόμων. ’λλοι απ’ αυτούς έχουν χαρακτήρα συνολικής ρύθμισης όπως π.χ. η Χριστίδη , η Ορφέως , η Χασιρτζόγλου , κ.α. ’λλα αποτελούν δευτερεύοντες άξονες με τοπικό χαρακτήρα σε επίπεδο γειτονιάς ή συνοικίας , όπως π.χ. η Σκιάθου , η Μελετσίδου , η Παλαιολόγου , κ.α.

Τα κτίσματα στις πλευρές των δρόμων συμμετέχουν στον εμπλουτισμό των εντυπώσεων και των εικόνων. ’λλοτε δημιουργούν συνεχή μέτωπα , οριοθετώντας τη διαδρομή και άλλοτε διατάσσονται ελεύθερα στο χώρο , πλάγια , μετωπικά ή παράλληλα με τη διαδρομή.

Η ποικιλία δημιουργεί ένα πλήθος από εναλλασσόμενες εικόνες και εντυπώσεις , που δίνουν ρυθμό στην κίνηση.

Όλες οι φωτογραφίες είναι του Σπύρου Κουγιουμτζόγλου , όλα τα κείμενα είναι από τα Θρακικά Χρονικά και από το βιβλίο "Ξάνθη η κυρά της Θράκης" Ευχαριστούμε την μαθητική ομάδα της Γ' τάξης του 3ου Γυμνασίου Ξάνθης το Γραφείο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης καθώς και την υπεύθυνο κ. Παρασκευή Γεωργαντά.